BLIK op Citizenfour: substance over style in indrukwekkende documentaire over Edward Snowden

tekst: Yasmin Wegman

Met citizenfour keert documentairemaker Laura Poitras terug naar het begin. Ze ontmoet de man achter Citizen Four: de man die haar anonieme berichten stuurde en meedeelde schokkende informatie te hebben over de NSA. De klokkenluider die bekend is als Edward Snowden.

Poitras heeft als documentairemaakster een aparte relatie met haar onderwerp: ze observeert en participeert tegelijkertijd. Ze maakte eerder my country, my country (2006) over de Amerikaanse bezetting in Irak en the oath (2010) over Guantanamo Bay. Met citizenfour voltooit Poitras haar trilogie over het Amerika na 9/11. Na het verschijnen van my country, my country werd ze in de gaten gehouden door Homeland Security, een Amerikaans ministerie dat nationale veiligheid wil bewerkstelligen. Om deze reden zocht Snowden contact met Poitras op, zoals de film verklaart, omdat hij denkt dat zij goed met de informatie om zal gaan. Het eerste kwartier van de film bestaat dan ook voornamelijk uit ontcijferde e-mailgesprekken tussen de twee.

Na dit kwartier ontmoeten Snowden en Poitras elkaar op Snowdens verzoek in een hotelkamer in Hong Kong, samen met The Guardian-journalisten Glenn Greenwald  en Ewen MacAskill. Snowden komt gedurende die periode zijn kamer niet uit. Hoewel Poitras deel uit maakt van het kleine groepje in de hotelkamer in Hong Kong waaraan Snowden zijn informatie toevertrouwt, zien we vooral de andere twee journalisten in contact met Snowden: Poitras blijft buiten beeld. Het is in deze setting dat Snowden de journalisten, Poitras en de camera meedeelt wat hij al een tijdje weet: de NSA houdt niet alleen verdachte personen in de gaten, maar kan aan informatie komen van iedere persoon op de wereld. Enkele uren laten zou de hele wereld hiervan op de hoogte zijn.

Hoewel door alle berichten in het nieuws al veel over Snowden en zijn onthullingen weten, voelt citizenfour aan als een spannende en mysterieuze film die zijn onderwerp zeer serieus neemt. Informatie wordt rauw aan de kijker overgebracht, direct via Snowden. Hij, en niemand anders, is het immers geweest die de wereld van zijn geheim op de hoogte heeft gebracht. Maar ook de kijker wordt zeer serieus genomen: de vaktermen en moeilijke begrippen worden niet ontweken, waardoor we als kijker goed bij de les moeten blijven. Tegelijkertijd leven we tijdens het kijken van de film in het moment. We lijken live mee te kijken en te behoren tot dat selectieve gezelschap dat bij Snowden in het hotelkamertje aanwezig is. We proberen de informatie van Snowden geheim te houden, tot het moment dat die informatie de wereld op zijn kop zette. We begrijpen de paranoia van Snowden: via de telefoons kan iedereen afgeluisterd worden, ook als niemand belt. Als het brandalarm af gaat, vertrouwt Snowden het niet: is het een oefening of hebben ze hem door? Hiermee zien we hoe ver Snowden gaat en wat hij bereid is op te geven voor een hoger doel. “Mocht er iets met me gebeuren, dan zijn jullie er nog om het over te nemen,” vertelt hij zijn kamergenoten.

Poitras neemt dit allemaal op en laat zien wat de wereld destijds niet in de berichten heeft meegekregen. We zien meer achter de persoon Snowden en de vragen waarmee hij worstelt: hoe houd je jezelf en je familie veilig? Onthul je je naam of blijf je geheim? Hoe lang zal het duren tot de CIA je gevonden heeft?

citizenfour brengt het verhaal feitelijk en misschien wat droog. Voor sommigen misschien een minpunt; de documentaire vraagt oplettendheid van de kijker, maar neemt hem daarom juist serieus. Voor mij geen minpunt. De inhoud is namelijk interessant genoeg en verdient geen opsmuk. We moeten geen afleiding hebben van datgene wat hier wordt verteld.

citizenfour is vanaf 28 mei te zien in de bioscoop. Distributie: Cinema Delicatessen.

Yasmin Wegman is masterstudent Film- en Televisiewetenschap.